Radioterapia raka jelita grubego
Radioterapia
Radioterapia odgrywa istotną rolę w leczeniu radykalnym, jak i paliatywnym chorych na raka jelita grubego. Radioterapia z założeniem radykalnym, czyli wyleczenia stosowana jest głównie u pacjentów z rakiem odbytnicy, która jest najczęstszą lokalizacją nowotworu w jelicie grubym oraz u chorych na raka kanału i brzegu odbytu. Leczenie paliatywne energią promienistą dotyczyć może chorych na raka umiejscowionego w różnych odcinkach przewodu pokarmowego.
Radioterapia jest metodą leczenia onkologicznego, która polega na skierowaniu wiązki promieniowania jonizującego na nowotwór i tkanki otaczające, w których mogą rozwijać się niewielkie ogniska nowotworu. Promieniowanie jonizujące stosowane w radioterapii jest promieniowaniem fotonowym, podobnym pod względem fizycznym do promieniowania wykorzystywanego w aparatach rentgenowskich, ale o większej energii. Działanie radioterapii polega na uszkadzaniu DNA i białek komórek nowotworowych i w konsekwencji – ich śmierć.
Radioterapia wykazuje działanie miejscowe, dlatego też jej zastosowanie pozwala na zmniejszenie częstości nawrotów choroby pod postacią wznów miejscowych lub regionalnych, czyli w obrębie węzłów chłonnych. Warto wiedzieć, że nowotwór może zmniejszać się jeszcze po zakończeniu napromieniania.
Radioterapię stosuje się często w skojarzeniu z innymi metodami leczenia onkologicznego, głównie chemioterapią i chirurgią.
Radioterapia jest bezpieczną metodą leczenia nowotworów. Zastosowanie nowoczesnych technik napromieniania umożliwia redukcję dawki podawanej na narządy zdrowe, co skutkuje zmniejszeniem ryzyka wystąpienia działań niepożądanych. Każdy etap planowania i realizacji radioterapii jest poddawany kontroli pod względem jakości.
Podział radioterapii ze względu na cel leczenia
- radioterapia radykalna – założeniem jest wyleczenie pacjenta czyli zniszczenie wszystkich komórek nowotworowych (radioterapia definitywna, radioterapia pooperacyjna) lub zmniejszenie masy guza (radioterapia neoadjuwantowa/przedoperacyjna)
- radioterapia paliatywna – główny cel leczenia to poprawa jakości życia chorego poprzez łagodzenie dolegliwości wywołanych chorobą nowotworową, a także zahamowanie postępu choroby nowotworowej i przedłużenie życia chorego
W zależności od stosowanej techniki napromieniania wyróżniamy
- Teleradioterapię - leczenie wiązkami zewnętrznymi. Polega na wykorzystaniu źródła promieniowania jonizującego położonego poza ciałem chorego, w pewnej odległości. Promieniowanie jonizujące emitowane przez przyspieszacze liniowe jest skierowane na chorą okolicę ciała.
- Brachyterapię - polega na umieszczeniu źródła promieniowania, którym jest pierwiastek promieniotwórczy w obrębie guza nowotworowego lub w jego sąsiedztwie. Źródło promieniowania jest wprowadzane do wnętrza ciała chorego za pomocą specjalnych aplikatorów podłączonych do odpowiedniego aparatu terapeutycznego.
Podstawowe etapy planowania i realizacji radioterapii
- Kwalifikacja chorego do radioterapii odbywa się na konsylium złożonym z lekarzy specjalistów z różnych dziedzin onkologii. Lekarze podejmują decyzję o leczeniu na podstawie rozpoznania histopatologicznego, stadium klinicznego zaawansowania choroby nowotworowej (badanie podmiotowe, przedmiotowe, badania endoskopowe, obrazowe itp.) oraz stanu ogólnego chorego w oparciu o obowiązujące standardy leczenia.
- Wybór techniki i dawki radioterapii u danego chorego
Istnieje kilka schematów radioterapii stosowanych o chorych na raka jelita grubego różniących się między sobą liczbą frakcji, czyli seansów radioterapii, wysokością dawki frakcyjnej i całkowitej, które dobierane są indywidualnie dla każdego chorego w zależności od jego sytuacji klinicznej. Radioterapia zazwyczaj realizowana jest przed operacją, rzadziej po operacji lub jako definitywna metoda leczenia, często w skojarzeniu z chemioterapią. - Lokalizacja nowotworu
Choremu zakwalifikowanemu do radioterapii wykonywana jest tomografia komputerowa w pozycji terapeutycznej, czyli takiej, w jakiej pacjent będzie układany później na aparacie terapeutycznym. Na poszczególnych skanach tego badania lekarz definiuje obszary do radioterapii oraz wykonywane są obliczenia dotyczące rozkładu dawki w guzie i tkankach zdrowych. Po wykonaniu tomografii lekarz radioterapeuta wykonuje na ciele chorego tatuaże (drobne kropki, zazwyczaj 3) niezbędne do precyzyjnego odtworzenia ułożenia chorego na aparacie terapeutycznym. - Komputerowe planowanie leczenia i weryfikacja planu radioterapii
Komputerowe systemy do planowania radioterapii pozwalają na wykonywanie trójwymiarowych obliczeń rozkładu dawki dla zdefiniowanych przez lekarza obszarów z użyciem najnowocześniejszych technik napromieniania. Dla każdego pacjenta przygotowuje się kilka planów leczenia. Po wyborze i akceptacji najlepszego z nich, tzn. planu z optymalnym rozkładem dawki w guzie i narządach krytycznych, przystępuje się do weryfikacji planu leczenia na fantomach lub specjalnych matrycach. - Napromienianie pacjenta
Chory zostaje poinformowany o terminie rozpoczęcia radioterapii telefonicznie. W dniu rozpoczęcia radioterapii wykonywane są zazwyczaj badania krwi oraz ustalany jest harmonogram wizyt kontrolnych (zazwyczaj 1 raz w tygodniu w przypadku chorych leczonych ambulatoryjnie). Pojedynczy seans terapeutyczny (czyli frakcja radioterapii) trwa najczęściej od kilku do kilkunastu minut. - Zapewnienie jakości radioterapii na każdym etapie planowania i realizacji leczenia
- Ocena wyników leczenia
Po zakończeniu radioterapii lekarz ustala zestaw badań diagnostycznych niezbędnych do oceny efektów leczenia oraz termin ich wykonania.
Objawy niepożądane radioterapii
W trakcie radioterapii i do 3-6 miesięcy po jej zakończeniu mogą wystąpić objawy niepożądane zwane ostrym odczynem popromiennym: osłabienie, zmniejszony apetyt, nudności, bóle brzucha, zmiany w obrazie krwi, biegunka, krew w stolcu i inne. Częstym skutkiem ubocznym jest podrażnienie skóry w obrębie obszaru napromienianego, tzw. rumień skóry. Objawia się on w różnym czasie radioterapii, zazwyczaj około 2-3. tygodnia, niekiedy wcześniej pod postacią zaczerwienienia i stanu zapalnego skóry. Czasami mogą mu towarzyszyć bóle, uczucie ściągania i pieczenia skóry w obszarze napromienianym oraz utrata owłosienia okolicy napromienianej.
W przypadku wystąpienia objawów niepożądanych lekarz radioterapeuta zleci odpowiednie leczenie.
Radioterapia to skuteczna metoda leczenia. W wielu przypadkach korzyści z leczenia znacznie przewyższają ryzyko i możliwe działania niepożądane.
Informacje praktyczne dotyczące radioterapii zamieszczamy w zakładce: Strefa pacjenta.
Organizacja zakładu radioterapii
W wyniku reakcji tkanek na napromienianie rozwija się odczyn popromienny o charakterze wczesnym lub późnym. Odczyn popromienny ma ścisły związek z leczeniem napromienianiem, nie jest niezamierzony ani niespodziewany.
